2020 yılının sonundan bu yana gündemde olan “küresel asgari kurumlar vergisi (global minimum corporate tax)” geçtiğimiz günlerde ABD Hazine Bakanı Janet Yellen tarafından yeniden gündeme getirildi.
Bildiğiniz gibi; çok uluslu şirketler, kazançlarını, transfer fiyatlandırması vb. yöntemleri de kullanarak, daha düşük vergi oranı uygulayan ülkelere (vergi cennetlerine) taşıyor, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin vergi tabanlarında ciddi aşınmaya yol açıyorlar. Şüphesiz bu durumun en büyük mağdurlarından birisi de en fazla çok uluslu şirkete sahip ülkelerden birisi olan ABD.

Avrupa Birliği içerisinde her bir üye devlet kendi vergi kurallarını koymaya ve anılan kurallara ilişkin süreçleri denetlemeye yetkilidir. Üye devletler üzerinde kapsayıcı yaptırım gücü bulunan Avrupa Birliği organlarının doğrudan vergilendirmeye yönelik yetki alanı temel hak ve özgürlükler ile sınırlıdır. İşçilerin, kurumların, sermayenin ve hizmetlerin serbest dolaşımını amaçlayan bu temel hak ve özgürlüklerin ihlali söz konusu olduğunda, bahis mevzu edilen kanun hükmü veya düzenleme gerek Komisyon gerekse ulusal yargı merciileri tarafından Avrupa Adalet Divanı (bundan sonra “Mahkeme” olarak anılacaktır)’na sevkedilir.

Vergi kayıp ve kaçaklarını önlemek üzere OECD tarafından Vergi Konularında Karşılıklı İdari Yardımlaşma Sözleşmesi oluşturulmuştur. Avrupa Birliği üyesi ülkelerin tamamının yanı sıra İsviçre, Norveç, Brezilya, Hindistan gibi ülkeler de dahil bugün itibarıyla 136 ülkenin taraf olduğu Sözleşme, uluslararası vergisel işbirliği ve şeffaflığın bir gereği olarak 2011 yılında Türkiye tarafından da imzalanmıştır. Bugün itibarıyla 107 ülkenin taraf olduğu “Finansal Hesap Bilgilerinin Otomatik Değişimine İlişkin Çok Taraflı Yetkili Makam Anlaşması”nı da Türkiye 21.04.2017 tarihinde imzalamış ve 31.12.2019 tarihinde onaylamıştır. Bu anlaşmaya göre, anlaşmayı imzalayan ülkeler, karşılıklılık temelinde, ilgili ülkelerde yerleşik oturanlara ait finansal hesap bilgilerini, finansal kuruluşlardan toplayıp ayrı bir talep gerekmeksizin (otomatik olarak) her yıl ilgili ülkeyle paylaşacaktır. 

2015(Ocak) yılında ülkemiz tarafından yönetilen deniz ticaret filosundaki (1000 GT ve üzeri) gemi sayısı 1.535, bu gemiler içerisindeki yabancı bayraklı olanların sayısı 984 ve yabancı bayrak oranı %71,6’ydı. 2019(Ocak) yılına gelindiğinde ticaret filomuzdaki (1000 GT ve üzeri) gemi sayısı 1.484 gemiye düşerken yabancı gemi sayısı 1.027’ye ve yabancı bayrak oranı %76,1’e yükseldi[1]. Bu istatistiklerden hepimiz aynı gemide olsak da o gemide hangi ülkenin bayrağının dalgalanması gerektiği konusunda kafaların karışık olduğunu görüyoruz.

Bir değerlendirme yapma imkânımız olsa bile bu süreçte dikkat ederseniz ekonomik olarak hangi tedbirlerin alınması gerektiğine ilişkin bir değerlendirme yapmadık. Bu bilinçli bir tercihti. Bu süreçte ekonomi yönetimi alınan tedbirleri açıkladı ve açıklamaya devam ediyor. Alınan tedbirler bazı kesimleri memnun etmemiş olacak ki muhalefet partileri, meslek kuruluşları, ekonomi yazarları gibi pek çok kişinin kendi paketlerini açıkladığını görüyoruz. Bu yazımızda yine geleceğe dönük bir projeksiyon yapmakla beraber açıklanan tedbirleri objektif olarak değerlendirmek istiyoruz. Bu nedenle öncelikle İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı(OECD) ve yine onun bünyesinde oluşturulan Vergi İdareleri Forumu’nun alınabilecek tedbirlere ilişkin önerilerini paylaşmayı uygun gördük.

Uluslararası vergileme prensipleri, neredeyse yüz yıl önceki şartlara göre tasarlanmış haliyle bugünün çekişmelerine çözüm sağlamaya çalışıyor. Hâlbuki günümüzde ulaşılan teknolojik seviye, işletmelerin üretim süreçlerini farklı ülkelere dağıtmasına olanak sağladığı gibi aynı zamanda küresel çapta daha büyük bir pazara erişmesine imkân veriyor. Dijitalleşmenin vergilemeye ilişkin zorluklara neden olduğu en önemli dışsallığı, elektronik ortamda hizmet sunan bazı işletmelerin, bir ülkede herhangi bir önemli fiziksel varlığı olmaksızın ekonomik yaşama yoğun bir şekilde kolayca katılmalarını sağlaması olmuştur.

Ayrımcılık yapılmaması ilkesi, Model Anlaşmanın Özel Hükümler bölümünde, 24’üncü maddede yer alıyor.Bu ilke genel olarak; anlaşmaya taraf devletlerden birisinin vatandaşlarının, anlaşmaya taraf diğer devlette, bu devletin vatandaşları ile aynı koşullarda vergilenmesi, özellikle mukimlik yönünden, karşı karşıya kaldıkları veya kalabilecekleri vergilemeden ve buna bağlı mükellefiyetlerden değişik veya daha ağır bir vergilemeye ve buna bağlı mükellefiyete tabi tutulamaması olarak tanımlanabilir. Bu ilkeyi genel olarak ele alarak önemli gördüğümüz bazı hususlara değineceğiz.

2017 yılı öncesinde, taraf devletlerden birisinin teşebbüsünün (taraf devletlerden birinde mukim olan) uluslararası trafikte gemi veya uçak işletmeciliğinden elde ettiği kazançların yalnızca bu teşebbüsün etkin yönetim merkezinin bulunduğu devlette vergilendirilmesi öngörülüyordu. 2017 yılında teşebbüsün etkin yönetim merkezinin bulunduğu devlette vergilendirilmesi esasından vazgeçilerek, taraf devletlerden birisinin teşebbüsünün uluslararası trafikte gemi veya uçak işletmeciliğinden elde ettiği kazançların yalnızca bu teşebbüsün bulunduğu (mukim olduğu) devlette vergilendirilmesi esasına, yani mukimlik esasına geçildi.

Karşılıklı Anlaşma Usulü, OECD’nin Gelir ve Servet Üzerinden Alınan Vergilere İlişkin Model Anlaşmasının (OECD Model) 25’inci maddesinde yer alan, çifte vergilendirmeyi önleme yöntemlerinden birisidir. Bu yönteme göre; bir kişi (mükellef), anlaşmaya taraf devletlerden birinin veya her ikisinin işlemlerinin kendisi için anlaşmanın hükümlerine uygun düşmeyen bir vergileme yarattığı veya yaratacağı kanaatine varırsa, taraf devletlerin iç mevzuatında öngörülen çözüm yollarıyla bağlı kalmaksızın başvuru hakkına sahip bulunmaktadır. Ancak, Model Anlaşmaya göre belirtilen başvurunun vergilemeye ilişkin eylemin kişiye ilk bildiriminden itibaren üç yıl içerisinde yapılması gerekmektedir. Ancak, ülkeler arasındaki anlaşmalarda farklı süreler de belirlenebilmektedir. Mevzuatımızda ise, herhangi bir idari başvuru ya da dava durumunda başvuru süresinin duracağına ya da kesileceğine dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle, başvuru süresi, çoğu zaman mükellefin iç hukuk ile karşılıklı anlaşma usulü çareleri arasında bir seçim yapmak zorunda kalmasına neden olmakta ve genellikle dava açma yolu tercih edilmektedir. Bu durumu engellemek için, OECD’nin yorumuna ve yaklaşımına da uygun şekilde, dava açılması halinde başvuru süresinin durmasını sağlayacak şekilde, Kanun düzeyinde düzenleme yapılmasının faydalı olacağı değerlendirilmektedir.

GİRİŞ OECD, oluşturduğu farklı çalışma grupları ve geliştirdiği projelerle ekonominin dijitalleşmesi sonucu ortaya çıkan vergisel problemlerin üye devletlerce ulaşılan bir konsensus dahilinde çözüme kavuşturulması için çaba sarf etmektedir. OECD’nin 9 Ekim 2019 günü yayımladığı Kamu İstişare Belgesi (Public Consultation Document: Secretariat Proposal for a “Unified Approach” under Pillar One 9 October 2019 – 12 November 2019), […]